معماری عامیانه و جایگاه آن در تاریخ معماری ایران

معماری در ایران بیش از 6000 سال تاریخ پیوسته ، دست كم از 5000 قم تا به امروز، با نمونه های اختصاصی كه در ناحیه پهناوری از سوریه تا شمال هند و مرزهای چین ، قفاز تا زنگبار پراكنده است بناهای ایرانی متنوع است، از كلبه‌های دهقانی ، قهوه خانه ها، كوشكها تا زیباترین و شاهانه ترین ساختمانهایی كه جهان به خود دیده ، بگذریم از برخی پلهای عظیم و با شكوه ممیز

معماری عامیانه و جایگاه آن در تاریخ معماری ایران

مقدمه : ملاحظات كلی

 

معماری در ایران بیش از 6000 سال تاریخ پیوسته ، دست كم از 5000 ق.م تا به امروز، با نمونه های اختصاصی كه در ناحیه پهناوری از سوریه تا شمال هند و مرزهای چین ، قفاز تا زنگبار پراكنده است. بناهای ایرانی متنوع است، از كلبه‌های دهقانی ، قهوه خانه ها، كوشكها تا زیباترین و شاهانه ترین ساختمانهایی كه جهان به خود دیده ، بگذریم از برخی پلهای عظیم و با شكوه ممیزه معماری ایران در طول تاریخ شكلهای ساده و موقری با آرایشهای غنی است.

 

معماری آثار تاریخی ایران در وهله اول دارای مفهوم و هدف دینی و خصلت جادویی و دعایی است. طرح راهنما و شكل دهنده نمادگرایی كیهانی بود كه انسان به وسیله آن با نیروهای آسمانی انبازی و پیوند می یافت. این مایه ، كه تمام آسیا در آن معناً شریك بود و حتی در عصر جدید هم دوام یافت، نه تنها به معماری ایران وحدت و استمرار بخشید، بلكه سرچشمه ماهیت عاطفی آن هم بود.

 

مصالح ساختمانی موجود شكلهای بزرگی را القا می كرد. خاك رس ، كه در نقاط مختلف در دسترس بود، رشد ابتدایی ترین فنون ساختمانی را تشویق كرد- ساختن خشت خام ترا ، كه از گل قالبی تهیه و در آفتاب خشكانده می‏شود.این شیوه از قدیم در ایران مرسوم بود و هرگز كاملاً متروك نشد. فراوانی گل كاملاً خمیری ، همراه با ملاط آهك هم به تكوین خشت كمك كرد. نخستین خشتها، با اینكه در آفتاب خشكانده می شدند، وقتی اندود می یافتند ، مصالح ساختمانی بادوامی بودند و در شكلهای ساختمانی متعدد و مهمی مورد استفاده قرار می گرفتند. بی شك ، سنگ و چوب هر دو گاهی به كار می رفت- در بناهای معروف هخامنشی و برای طبقات زیر زمین و پلها- ولی حتی در دوره های پارتی و ساسانی هم استفاده از لاشه سنگ رایجتر بود. چنین سنگی درست مانند آجر با سرعت و با سانی در ساختمان به كار می رود. ساختمانهای آجری فاقد نماهای تیز و گوشه دار است، حال آنكه ساختمان سنگی معمولاً دارای اثری حاكی از سختی و سنگینی است، ولی در عوض به جرمهای بزرگ و خوش طرح امكان می‌دهد كه سطح صاف و وسیعشان آماده پذیرش آرایشهایی باشد كه با سنگ مناسب نیست یا حتی غیر ممكن است. شیوه ها همانند مصالح متنوع است و از كلبه های كوچك و سست تا بناهای عالی همچون مقبره الجایتو در سلطانیه، گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان و برخی طاقهای استادانه و بادوام را شامل می‏شود.

 

برخی عناصر طراحی در معماری ایران بیش از 3000 سال دوام یافت. تكان دهنده ترین جنبه این عناصر تمایل نمایانی به عظمت مقیاسها، بهره گیری هوشمندانه از شكلهای ساده و حجیم، پایداری كاملاً خیره كننده سلیقه های تزیینی، یعنی سردرهای باطاق بلند در فرورفتگی دیوارها، ستونهایی با سرستونهای مشتی و انواع تكراری نقشه و نما بود. در طی اعصار، این عناصر در اقسام بناهایی تكرار شد كه برای منظورهای متفاوت و تحت حمایت سلسله های متعددی از فرمانروایان تكوین یافت. بی شك برخی از قدیمیترین سبكها هنوز باقی است. تالار، كه كه در گورهای صخره ای نزدیك تخت جمشید دیده می‌شود، در پرستششگاههای ساسانی دوباره پدیدار شد و در اعصار اسلامی اخیر به عنوان ایوان كاخ یا مسجد به كارگرفته شد. و حتی و معماری قهوه خانه های كنار جاده هم مورد اقتباس قرار گرفت.به همین ترتیب، سقف چهار طاقی كه از ویژگیهای عصر ساسانی است، هنوز در بسیاری از گورستانها و امامزاده های كوچكی به چشم می خورد كه در سراسر ایران پراكنده اند. حتی طاق عظیم تخم‌مرغی تیسفون سرمشقی بود كه اینك در شده بیستم هم ممكن است در یك بنای روستایی تكرار شود. صحن چهار ایوان كه در عصر اشكانی پدید آمده بود، حتی پیش از سده دهم به صورت سبكی جا افتاده و مسلط در آمد. تصویر برجهای خاكی كه سربه آسمان كشیده برای پیوستن با برجهای فلكی تا سده نوزدهم دوام یافت. درحالی كه حیاط اندرون و حوض و مدخل گوشه‌دار و آرایشهای فراوان خصوصیاتی كهن، ولی هنوز متداول است.

 

جهت دریافت فایل کامل معماری عامیانه و جایگاه آن در تاریخ معماری ایران لطفا آن را خریداری نمایید